فرهنگ شنیداری

---

فرهنگ شنیداری یکی از فرهنگ‎هایی هست که در قرآن و روایات به آن توجه خاصی شده است، در این مقاله به اهمیت این فرهنگ، از منظر وحی، پرداخته می‌شود.

۱ - ارتباط شنیداری

---

شنیدن مؤثر و هدفدار، تأثیر جاودانه‏ ای بر زندگی دنیوی و اخروی انسان دارد، تا جایی که قرآن کریم از زبان جهنّمیان می‏فرماید: «وَ قَالُوا لَوْ کُنَّا نَسْمَعُ اَوْ نَعْقِلُ مَا کُنَّا فیآ اَصْحَابِ السَّعیرِ»؛ و می‏گویند اگر ما گوش شنوا می‏داشتیم یا تعقّل می‏کردیم در میان دوزخیان نبودیم.
قرآن کریم پیش از پرداختن به قوانین ظاهری و رفتار شناسانه و شنوایی حسی در ارتباط شنیداری، بر محتوای پیام و گوش دل سپردن و شنوایی باطنی و حقیقی تأکید کرده و مردم را به شنود مؤثر (استماع) فرا خوانده است.

۱.۱ - منظور از شنود مؤثر

دانشمندان علوم ارتباطات، شنود مؤثر را یکی از مهارتهای ارتباطی بسیار مهم و فوق‏العاده دشوار دانسته و چنین تعریف کرده ‏اند: «فرایند کشف رمز و تعبیر و تفسیر پیامهای کلامی را به طور فعّال شنود مؤثر گویند، که به توجه شناختی و پردازش اطلاعات نیازمند است، در حالی که صرف شنیدن نیاز به توجه و پردازش ندارد».

۱.۲ - دشواری شنود مؤثر از گفتار

از آنجا که معمولاً آدمی از نظر روان‌شناختی در حالت تهاجمی بیش از حالت تدافعی ارضا می‏شود، شنود مؤثر برای او دشوارتر از گفتار است.
هر چند گفتن را به جان کندن و شنیدن را به جان پروردن تشبیه نموده‏ اند، باید توجّه داشت که شنیدن برای بسیاری از مردم خسته‏کننده‏تر از گفتن است.
این بدان خاطر است که توان اندیشه آدمی و شنیدن بسیار سریع‏تر از گفتن است. گوینده ممکن است در هر دقیقه ۱۲۵ تا ۱۵۰ کلمه بگوید، در حالی که ذهن توانایی پردازش ۶۰۰ تا ۱۰۰۰ کلمه در دقیقه را دارد و این فرصت اضافی موجب پراکندگی ذهن و عدم تمرکز او می‏شود، به صداهای اطراف گوش فرا می‏دهد و احساسات و موانع فراوان خارجی، مانع شنود اثربخش می‏گردد.
و از این‏رو بیشتر آدمها گوش شنوا ندارند.
«اَمْ تَحْسَبُ اَنَّ اَکْثَرَهُمْ یَسْمَعُونَ اَوْ یَعْقِلُونَ»؛ آیا می‏پنداری که بیشتر آنان می‏شنوند یا فکر می‏کنند؟

۱.۳ - طرق دستیابی به شنود مؤثر

چگونه شنود اثربخش به دست آوریم؟

۱.۳.۱ - مسئولانه گوش فرا دادن

در حالی که خداوند توانایی شنیدن و پردازش حدود ۶۰۰ تا ۱۰۰۰ کلمه در دقیقه را به ذهن آدمی عطا فرموده است، مسلّما انسان در مقابل اعطای این توانایی، بازخواست خواهد شد، چنان که در این زمینه می‏فرماید:
«اِنَّ السَّمْعَ وَ الْبَصَرَ وَ الْفُؤَادَ کُلُّ اُولـآئِکَ کَانَ عَنْهُ مَسْـءُولاً»؛ گوش و چشم و دل، همه مسؤول‏اند.

۱.۳.۲ - سپاسگزار خداوند بودن به خاطر شنوایی خود

«وَ جَعَلَ لَکُمُ السَّمْعَ وَ الاَْبْصَارَ وَ الاَْفْئِدَةَ لَعَلَّکُمْ تَشْکُرُونَ»؛ و برای شما، گوش و چشم و عقل قرار داد، تا شاکر نعمتهای او باشید.

۱.۳.۳ - خداوند را مالک شنوایی دانستن

«اَمَّنْ یَمْلِکُ السَّمْعَ وَ الاَْبْصَارَ»؛ چه کسی(جز خدای بزرگ) مالک(و خالق) گوش و چشمهاست؟

۱.۳.۴ - تقوای الهی را رعایت کردن

«وَ اتَّقُوا اللّه‏َ وَاسْمَعُوا»؛ از خدا بپرهیزید و گوش فرا دهید.

۱.۳.۵ - اطاعت و انفاق

«فَاتَّقُوا اللّهَ مَا اسْتَطَعْتُمْ وَ اسْمَعُوا وَ اَطیعُوا وَ اَنْفِقُوا»؛ پس تا می‏توانید تقوای الهی پیشه کنید و گوش دهید و اطاعت نمایید و انفاق کنید.

۱.۳.۶ - خوب شنیدن و بهترین را برگزیذن

«فَبَشِّرْ عِبَادِ الَّذینَ یَسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَیَتَّبِعُونَ اَحْسَنَهُ»؛ پس بندگان مرا بشارت بده؛ همان کسانی که سخنان را می‏شنوند و از نیکوترین آنها پیروی می‏کنند.

۱.۳.۷ - نظرات دیگران را شنیدن

«وَ اَمْرُهُمْ شُوری بَینَهُم»؛ و کارهایشان به صورت مشورت در میان آنها انجام می‏پذیرد.

۱.۳.۸ - سکوت در هنگام شنیدن

«وَ اِذا قُرِءَ الْقُرآنُ فَاسْتَمِعُوا لَهُ وَ اَنْصِتُوا...»؛ هنگامی که قرآن خوانده می‏شود، گوش فرا دهید و خاموش باشید.

۱.۴ - طرق تقویت مهارت شنود مؤثر

چگونه مهارتهای شنود اثربخش را تقویت کنیم؟

۱.۴.۱ - از شنیدن سخنان بیهوده دوری گزیدن

«وَ الَّذینَ هُمْ عَنِ اللَّغْوِ مُعْرِضُونَ»؛ و آنها که از لغو و بیهودگی روی‏گردانند.
«وَ اِذا سَمِعُوا اللَّغْوَ اَعْرَضُوا عَنهُ»؛ و هرگاه سخن لغو و بیهوده بشنوند از آن روی می‏گردانند.

۱.۴.۲ - از شنیدن استهزای آیات الهی گریزان بودن

«اِذَا سَمِعْتُمْ ایَاتِ اللّهِ یُکْفَرُ بِهَا وَیُسْتَهْزَاُ بِهَا فَلاَ تَقْعُدُوا مَعَهُمْ حَتّی یَخُوضُوا فی حَدیثٍ غَیْرِهِ اِنَّکُمْ اِذًا مِثْلُهُمْ»؛ و هرگاه بشنوید افرادی آیات خدا را انکار و استهزا می‏کنند، با آنها ننشینید تا به سخن دیگری بپردازند، و گر نه شما هم مثل آنها خواهید بود.

۱.۴.۳ - پرهیز از شنیدن شایعات

«وَ لَوْلاَآ اِذْ سَمِعْتُمُوهُ قُلْتُمْ مَا یَکُونُ لَنَآ اَنْ نَتَکَلَّمَ بِهذَا»؛ چرا هنگامی که آن را (داستان افک) شنیدید نگفتید: «ما حق نداریم که به این سخن تکلّم کنیم».

۱.۴.۴ - در مورد اخبار فاسقان تحقیق کردن

«اِنْ جَاءَکُمْ فَاسِقٌ بِنَبَأ فَتَبَیَّنُوا»؛ اگر شخص فاسقی خبری برای شما بیاورد درباره آن تحقیق کنید.

۱.۴.۵ - به سخنان دروغگویان گوش ندادن

«وَ مِنَ الَّذینَ هَادُوا سَمَّاعُونَ لِلْکَذِبِ»؛ و از یهودیان کسانی هستند که سخنان دروغ را می‏شنوند
این آیه به گونه‏ ای دیگر هم ترجمه شده است: آنها سخنان تو (پیامبر صلی ‏الله ‏علیه‏ و‏آله ) را می‏شنوند که بر تو دروغ ببندند یا برای دیگران جاسوسی کنند.

۱.۵ - خصوصیات صاحبان گوش شنوا

۱.۵.۱ - هنگام شنیدن آیات الهی اشک ریختن

«وَاِذَا سَمِعُوا مَآ اُنْزِلَ اِلَی الرَّسُولِ تَرَیآ اَعْیُنَهُمْ تَفیضُ مِنَ الدَّمْعِ مِمَّا عَرَفُوا مِنَ الْحَقِّ»؛ و هر زمان آیاتی را که بر پیامبر(اسلام) نازل شده بشنوند چشمهای آنها را می‏بینی که به خاطر حقیقتی که دریافته‏ اند، از شوق اشک می‏ریزد.

۱.۵.۲ - به آیات هدایتگر الهی باور قلبی داشتن

«وَ اِنَّا لَمَّا سَمِعْنَا الْهُدی امَنَّا بِه»؛ و ما هنگامی که هدایت قرآن را شنیدیم به آن ایمان آوردیم.
«وَ اِنَّا سَمِعْنَا قُرْ انًا عَجَبًا یَهْدیآ اِلَی الرُّشْدِ فَـامَنَّا بِهِ»؛ ما قرآن عجیبی شنیده‏ ایم که به راه راست هدایت می‏کند، پس به آن ایمان آوردیم.

۱.۵.۳ - بهترین سخنان را برگزیدن

«فَبَشِّرْ عِبَادِ الَّذینَ یَسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَیَتَّبِعُونَ اَحْسَنَهُ»؛ پس بندگان مرا بشارت ده؛ همان کسانی که سخنان را می‏شنوند و از نیکوترین آنها پیروی می‏کنند.

۱.۵.۴ - طلب آمرزش پس از شنیدن

«قَالُوا سَمِعْنَا وَ اَطَعْنَا غُفْرانَکَ»؛ گفتند ما شنیدیم و اطاعت کردیم و از تو انتظار آمرزش داریم.

۱.۶ - گوش شنوا مقدمه فهم حقایق

آنچه از آیات قرآن برشمردیم، ما را به این حقیقت متذکر می‏شود که ابزار معرفت و شناخت ظاهری و باطنی در وجود آدمی، همواره باید در جهت کمال انسان به کار گرفته شود؛ لذا در فرهنگ قرآنی، واژه ‏هایی مانند سمع، بصر و قلب، نقش مهمی در شخصیّت مثبت و منفی انسان دارند و خداوند کسانی را که از این ابزار خوب بهره‏برداری می‏کنند، می‏ستاید.
در مقابل، افرادی را که در برابر این نعمتها ناسپاس هستند و از آنها در جهت انسانی و معرفتی درست، استفاده نمی‏کنند، به شدّت مورد نکوهش قرار می‏دهد و حتی آنها را تا مرحله حیوانیت و پست‏تر از آن تنزّل می‏دهد.
طبیعی است انسان می‏تواند با همین گوش ظاهری، دریچه‏ های گوش باطنی را باز گشاید و حقایق جهان هستی را با آن شنود کند تا در معرض هدایت و پیام الهی قرار گیرد.

۱.۷ - خصوصیات شخص فاقد گوش شنوا

۱.۷.۱ - ناتوان از شنیدن حق

«وَ خَتَمَ عَلی سَمْعِهِ وَ قَلْبِهِ»؛ و بر گوش و قلبش مُهر زده.

۱.۷.۲ - از بدترین جنبندگان به‏ شمار آمدن

«اِنَّ شَرَّ الدَّوَآبِّ عِنْدَ اللّهِ الصُّمُّ الْبُکْمُ الَّذینَ لاَ یَعْقِلُونَ»؛ بدترین جنبندگان نزد خدا کَران و گُنگانی‌اند که نمی‏فهمند.

۱.۷.۳ - تأثیر نپذیرفتن

«اَفَاَنْتَ تُسْمِعُ الصُّمَّ وَ لَوْ کَانُوا لاَ یَعْقِلُونَ»؛ آیا تو می‏توانی سخن خود را به گوش کران برسانی، هر چند نفهمند؟

۱.۷.۴ - عدم رجوع از راه خطا

«صُمٌّ بُکْمٌ عُمْیٌ فَهُمْ لاَ یَرْجِعُونَ»؛ آنها (منافقان) کران، گُنگها و کوران‌اند؛ لذا(از راه خطا)باز نمی‏گردند.

۱.۷.۵ - نادان بودن

«صُمٌّ بُکْمٌ عُمْیٌ فَهُمْ لاَ یَعْقِلُونَ»؛(این کافران در واقع) کر و لال و نابینا هستند؛ از این رو چیزی نمی‏فهمند.

۱.۷.۶ - ناشنوای باطنی بودن

«وَلاَ تَکُونُواکَالَّذینَ قَالُوا سَمِعْنَا وَهُمْ لاَ یَسْمَعُونَ»؛ و همانند کسانی نباشید که می‏گفتند: شنیدیم، ولی در حقیقت نمی‏شنیدند.

۲ - پانویس

---